Zwemmen met walvishaaien: een ontmoeting met bijzondere vissen
Ik had weleens gehoord van mensen die speciaal naar de Filipijnen vliegen om met walvishaaien te zwemmen. En zelfs mijn avontuur in Tofo, Mozambique, had een ontmoeting met deze bijzondere vissen kunnen opleveren. Ik schrijf ‘kunnen’, omdat ik ze daar helaas niet zag. Maar wat in Tofo niet gebeurde, wordt hier onverwachts aangeboden in Indonesië. “Willen jullie met walvishaaien zwemmen?” vroeg onze gids Achoy een paar dagen geleden bijna terloops. Echt? Hier? In Indonesië? Het voelt als een unieke kans die je niet kunt laten lopen.
Walvishaaien: indrukwekkend groot, verrassend zachtaardig
De walvishaai – of ‘whaleshark’ zoals ze in het Engels zo imposant klinken – is de grootste vis ter wereld. En ondanks de naam, heel vriendelijk en zachtaardig. Ze eten plankton, microscopisch kleine diertjes, en hebben daar een enorme bek voor nodig: tot wel anderhalve meter breed. Gelukkig is die bek bedoeld voor minuscule snacks en niet voor langs zwemmenden toeristen.
Walvishaaien hebben een uniek stippenpatroon
Wat veel mensen niet weten, is dat walvishaaien een uniek stippenpatroon hebben. Geen twee zijn hetzelfde. Vaak zwemmen ze vlak onder het wateroppervlak, waar het plankton zich verzamelt, maar ze kunnen ook tot duizend meter diep duiken. Een walvishaai kan zo’n twaalf meter lang worden en 20.000 kilo wegen.
Teluk Saleh op Sumbawa Indonesië waar de lokale vissers de walvishaaien ontdekten
En zo gaat om 04:00 uur de wekker in mijn hutje in Agila Villas. Ik verblijf in een gloednieuw hotel met sfeervolle puntdakhuisjes aan de baai van Teluk Saleh. Dit is dé plek waar lokale vissers de walvishaaien voor het eerst ontdekten. Tijdens het ophalen van hun netten, doken er plots gigantische vissen op. Niet om de vis te stelen, maar om het plankton op te eten dat vrijkomt tijdens het binnenhalen. Een win-win situatie.
In het donker naar de walvishaaien Indonesië
Het is nog pikkedonker als ik bij de oever aankom. Geen kade, geen luxe aanlegsteiger. Hier moet je het doen met een dosis avontuurlijkheid en een broek die tot je knieën kan worden opgerold. De boten liggen verderop in het ondiepe water. “Het is hier nog onontdekt,” denk ik, terwijl ik door het water slof en mijn slippers als een soort zwemvliezen om mijn enkels klotsen. Maar hoe lang zal het nog zo rustig zijn? Ik kan mij voorstellen dat het hier in de toekomst drukker zal worden.
Varen naar de vissersboten waar de walvishaaien zijn
We varen uit. Achoy had gisteren al gewaarschuwd: de vissersboten kunnen overal zijn, dus het kan wel twee uur duren. Maar geloof me, varen over dit water is bepaald geen straf. De eerste gouden gloed verschijnt aan de horizon terwijl de zon opkomt. De lucht wordt zachtoranje, het water ligt er spiegelglad bij en de wereld voelt even helemaal van ons. De motor ronkt zachtjes, de twaalf andere mensen in de boot zeggen niets. Te vroeg, te mooi, te veel om in je op te nemen. Ook de bemanning is in de relaxstand, tegen de achterkant van de boot geleund.
En dáár zijn de walvishaaien: gigantisch en toch elegant
Na ruim anderhalf uur varen komen we aan bij de vissersboten. En dan zie ik het: de eerste gigantische bek die boven water komt. Het hart in mijn keel. “Ze zijn echt niet gevaarlijk,” zeg ik hardop tegen mijn reisgenoten, maar inwendig vooral tegen mezelf. Maar wat zijn ze groot en indrukwekkend!
Interactie met de walvishaaien
De vraag die tijdens een safari in Afrika vaak opkomt, speelt ook hier: "Is het gevaarlijk om zo dicht bij de dieren te komen? Storen we hen niet? Of anders gezegd, hebben ze last van ons?" Volgens de experts zien de walvishaaien ons als andere vissen waar ze geen last van hebben en waar ze geen notitie van nemen. Rationeel gezien is dat een geruststellend idee.
Een enorme grijsblauwe walvishaai met lichtgevende stippen
Ik zet mijn snorkelmasker op en duik het water in. De geluiden verdwijnen en alles wordt blauw. Daar, vlak voor me, zwemt hij. Een enorme, grijsblauwe walvishaai met lichtgevende stippen. En die bek... hij zwemt recht op me af. “Hij eet plankton. Hij eet plankton,” blijf ik in mijn hoofd herhalen als een soort mantra tegen paniek. Toch adem ik sneller door mijn snorkel dan me lief is.
Ik zwem boven de walvishaai
“Ik zie ze niet meer!” roep ik even later naar de anderen terwijl ik boven water kom. “Kijk eens onder je,” grijnst iemand terug. En inderdaad – ik kijk naar beneden en zie dat ik letterlijk boven zo’n vriendelijke gigant zwem. Een kort moment van totale paniek, gevolgd door pure verwondering. Hoe kan iets zo enorm zijn en zo elegant door het water zweven?
Zwemmen met walvishaaien Indonesië
Adrenalinekick van formaat
Het lijkt alsof de tijd stilstaat terwijl ik tussen de walvishaaien zwem. Soms zwemmen ze zó dichtbij dat ik hun stippenpatroon tot in detail kan zien. Dan weer verdwijnen ze even de diepte in om vanuit het niets weer onder je door te glijden. Het is surrealistisch.
Twee uur na deze ontmoeting sta ik nog steeds stijf van de adrenaline. Mijn haar is nog nat, mijn benen wiebelen en ik kan alleen maar grijnzen terwijl we teruglopen van de boten naar de oever. De ontmoeting die ik in Mozambique misliep, kreeg ik hier onverwachts cadeau. Niet gepland, maar soms zijn dat de beste momenten.
Lopen door het water naar de oever na de excursie Walvishaaien
Bezoek Teluk Saeh op Sumbawa
Als je ooit op Sumbawa bent, bezoek dan absoluut Teluk Saleh. Het is een van die zeldzame plekken waar je oog in oog kunt zwemmen met de grootste vissen ter wereld – en jezelf even heel klein voelt. Maar dat is soms precies wat reizen zo mooi maakt. En bovendien komen de inkomsten van deze activiteit helemaal ten goede aan de lokale gemeenschap.
Is zwemmen met walvishaaien hier ethisch verantwoord?
Over het zwemmen met walvishaaien zijn de meningen verdeeld. In sommige landen worden deze dieren actief gelokt met voer en ontstaat er massatoerisme waarbij tientallen boten tegelijk uitvaren. Dát is niet de ervaring waar ik voor sta – en ook niet wat ik hier op Sumbawa meemaakte.
De vissers die we hier ontmoetten, voeren de walvishaaien niet om ze afhankelijk te maken. De dieren komen van nature af op visresten die achterblijven bij het ophalen van netten. Om ze iets langer in de baai te houden, worden er soms wat visjes bijgevoerd, zodat bezoekers ze rustig kunnen bewonderen. Belangrijk: het aantal toeristen is beperkt, je gaat met een klein groepje het water in, en aanraken is ten strengste verboden.
Is het daarmee 100% ethisch? Dat blijft een persoonlijke afweging. Ik kies ervoor om dit wél te delen, omdat het hier kleinschalig en respectvol gebeurt – en omdat ik geloof dat zulke ontmoetingen mensen raken en bewust maken van het belang van oceaanbescherming.
Volgens National Geographic is dit kleinschalige model, waarbij toerisme en visserij samenwerken, een van de minst schadelijke vormen van interactie met walvishaaien – mits het goed gereguleerd blijft. En dat lijkt hier het geval.
Ik heb het nu als respectvol en kleinschalig ervaren. Maar dit is wél iets om scherp op te blijven, want zodra toerisme toeneemt, verandert de dynamiek snel. Verantwoord reizen betekent ook: blijven kijken of een activiteit nog klopt met waar je voor staat.
Lieve Jacq
Wat een avontuur met die grote haai!
Nooit geweten dat er zulke grote haaien bestaan.
Jij durft wel zeg. Echt heel knap!
Voor jou een gezond en reislustig 2025.
🫣👏wat ‘n beleving, heel gaaf!
Hopelijk weer ‘n sprankelend 2025 gewenst.
Lfs, Marjon
Hallo Jack,wat een super ervaring!
Ik kwam hier bij het verslag uit omdat ik aan het zoeken ben hoe je hier komt.
Mag ik vragen hoe je naar Teluk Saleh bent gereisd?
Is er een vliegveld in de buurt?
Ik heb wel boten gevonden die van Lombok naar Kommodo gaan en die het als tussenstop hebben.
Maar we zoeken het eigelijk als dagexcursie.
Groeten Ingrid
Hi Ingrid,
Inderdaad een geweldige ervaring. Er zijn een aantal aanbieders die een dagexcursie aanbieden, zoals The Langkah Travel en Lombok Journey. Ook kun je contact opnemen met Achoy. Ik heb hem genoemd in het artikel. Heel veel plezier!
Wat een gaaf avontuur en bijzonder dat je ze gezien hebt! Wel zou ik je willen meegeven dat het op deze plek onethisch is.
De vissersboten voeren de walvishaaien zodat ze in de baai blijven hangen want dat trekt toeristen. Het leefpatroon van deze prachtige beesten is hierdoor verstoord. Ook zwemmen er inmiddels tientallen mensen om ze heen en sommigen raken ze zelfs aan…
En, de vissersboten worden pas betaald door de organisaties zodra de toeristen een walvishaai hebben gezien. Het is een grote heksenjacht helaas en daarom raad ik iedereen dus aan om de walvishaaien niet meer in deze baai te komen bewonderen.
Dank je wel voor je reactie, en wat mooi dat je het ook een bijzonder avontuur vindt!
Ik snap je zorgen heel goed. Toen ik er was, was ik vooral onder de indruk van hoe kleinschalig en rustig het eraan toe ging: kleine groepjes, duidelijke uitleg en absoluut niet aanraken. Maar inmiddels heb ik me verder verdiept in de discussie rondom deze plek.
National Geographic zegt hierover bijvoorbeeld: “Zwemmen met walvishaaien is niet schadelijk of storend voor de dieren, zolang je ze hun gang laat gaan.” Ze raden het juist sterk af om walvishaaien te voeren of aan te raken. En daar sta ik volledig achter.
Zelf ben ik sowieso kritisch op excursies waarbij dieren uit hun natuurlijke gedrag gehaald worden — zoals het opjagen van dolfijnen met boten. Duurzaam reizen betekent voor mij: genieten van de natuur, maar met respect en bewustzijn.
Deze ervaring voelde destijds verantwoord, maar ik begrijp nu ook beter de ethische zorgen die leven — en ik ga daarom een toevoeging maken aan mijn artikel om die kant ook te belichten. Dank je wel dat je dit onder de aandacht brengt!
Hi Jacq, ik heb bovenstaande reacties met interesse gelezen. Wij gaan as zomer naar Indonesië en dit stond wel op ons wensenlijstje, ook om de kinderen iets mee te geven over de prachtige natuur en het goed zorgen hiervoor. Alleen niet op de manier die je op alle filmpjes voorbij ziet komen, met tientallen toeristen tegelijkertijd. Daarom vond ik jouw artikel zo mooi, en dacht dat dit op een redelijk natuurlijke manier ging. Maar als ik je laatste reactie leest, zie je dat nu toch een beetje anders? Heb je een idee of het ergens nog wel kan (zonder ingrijpen van de mens om te te lokken/behouden) en grote groepen toeristen? Ws weet ik het antwoord al, maar dacht doe toch een poging. Communicatie mag ook via mail hoor, die heb ik achtergelaten.
Mooi om te zien dat je open staat voor de feedback van een ander en dat ook meeneemt in jouw perspectief. Kan niet iedereen ;-).
Met vriendelijke groet, Sanne dne Houter
Hee Sanne, bedankt voor je berichtje. Mooi vooruitzicht! Ik heb je gemaild!