Je leest de meest vreselijke dingen, het raakt je, maar iets komt pas echt binnen als het verhaal een gezicht krijgt, als het persoonlijk wordt. Het bezoek aan de Killing Fields in Cambodja met de graven en de herdenkings stoepa raakte mij heel erg, maar de foto's van de mensen die ik zag in het Tuol Sleng genocide museum, gingen niet meer van mijn netvlies.
Foto's van Bophana in Tuol Sleng
Zoals het verhaal van Bophana. In het museum hangen een paar foto's van haar en zijn er brieven die zij aan haar grote liefde Ly Sitha (Deth) stuurde. Iets wat verboden was tijdens het bewind van de rode Khmer; de partij ging immers boven de liefde. Bophana is één van de bekendste slachtoffers van de martelgevangenis S-21 in Phnom Penh.
Een hartverscheurend verhaal dat de waanzin duidelijk maakt
Alle slachtoffers hebben een hartverscheurend verhaal maar Bophana’s verhaal raakte mij het meest. Vanuit liefde brieven schrijven aan je man en dat met de dood bekopen; het illustreert eens te meer hoe totaal waanzinnig het regime van de rode Khmer was.
Wie was Bophana?
Ze kwam uit Noord Cambodja, was slim en mooi, sprak Khmer en Frans. Haar naam betekent "bloem" in het Khmer. Op haar 16e werd ze dolverliefd op haar neef Deth. Hun families gaven toestemming voor een toekomstig huwelijk; ze waren verloofd. Deth ging naar een klooster om zijn schoolopleiding te vervolgen en om te voorkomen dat hij in het leger moest.
Tot zover was alles geweldig voor haar.
Spion voor de rode Khmer
Haar vader overleed bij een aanval van de rode Khmer, Bophana vluchtte naar de stad, waar ze ervan werd beschuldigd een rode Khmer spion te zijn. Ze werd gevangen genomen door Cambodjaanse soldaten en verkracht, een zwangerschap tot gevolg. Bophana was radeloos en probeerde zelfmoord te plegen, ze werd gered door doktoren en beviel van een zoon in 1971. Haar zoon is later gestorven.
Werken op het land
Toen de stad in april 1975 in handen kwam van de rode Khmer vluchtte zij terug naar haar geboorteplaats waar ondertussen een collectief gevestigd was. Bophana werkte mee op het land.
Alle communicatie verboden
Ondertussen had het bewind alle communicatie verboden. Telefoon, post, alles was verboden. Maar dat niet alleen, het gold ook voor familiebanden, liefdesrelaties en alle persoonlijke zaken. Het enige dat belangrijk was, de partij en de revolutie. Ondertussen was haar geliefde Deth een kaderlid geworden van de rode Khmer. Hij slaagde erin Bophana te vinden, ze trouwden en hij bracht haar in veiligheid bij zijn moeder.
Liefdesbrieven voor elkaar
Ze stuurden elkaar in het geheim liefdesbrieven die Bophana ondertekende als Flower of Dangerous Love. De brieven werden gevonden en ze werden beiden beschuldigd van het hebben van privé correspondentie. Deth werd gearresteerd, de beschuldiging was dat hij zijn gevoelens voor een vrouw boven die van Angkor, de partij en de revolutie stelde.
Gefolterd voor een bekentenis
Bophana werd op 10 okt 1976 naar S 21 gebracht. Ze werd 8 weken gefolterd en gedwongen een biografie te schrijven en te bekennen dat ze voor de CIA werkte. Opvallend is dat haar dossier heel uitgebreid is, uitgebreider zelfs dan dat van hooggeplaatsten functionarissen. Het bleek dat Duch, het hoofd van de martelgevangenis erg in haar geïnteresseerd was. Hij noemde haar een prostitué. Het is niet moeilijk te raden welke gevoelens Bophana bij hem opriep.
Uiteindelijk legde Bophana "bekentenissen" af, elke bekentenis tekende ze met de naam Seda Deth.

Seda Deth
Een combinatie van Deth en de Hindoestaanse schoonheid Seda die door een machtige duivel werd gescheiden van haar geliefde. Het betekende dat ze voor altijd van hem was en dat de rode Khmer ondanks alle martelingen en het misbruik haar geest en liefde nooit konden vernietigen.
Bophana heeft nooit geweten dat Deth een maand voor haar aankwam in S21.
Bophana werd geëxecuteerd op 18 maart 1977 dezelfde dag als haar geliefde. Ze was 25 jaar oud.
Bophana audiovisuele centrum in Phnom Phen
Naar haar is het Bophana audiovisuele centrum in Phnom Phen genoemd.
Het doel van het Bophana Centre is om beeld en geluidsarchieven te verzamelen en te delen met het publiek. Het Bophana Centre wil dat mensen een stem hebben om hun boodschap te delen en uit te wisselen, via bewuste, krachtige en creatieve kanalen. "Onze geest en de boodschap die we naar de wereld willen sturen, kunnen een diepgaande impact hebben op de samenleving". Het centrum werd geopend door de filmmaker Rithy Penh, een overlevende van de rode Khmer. Hij maakte de film: "Bophana a Cambodian Tragedie".
Regisseur Rithy Panh over genocide en het belang van herdenken:
"Genocide is not only killing; it is not only deaths. It is much more than that. It is the complete destruction and deprivation of our culture and our identity. After all of this, when we look to rebuild what we have lost, we find ourselves left begging for help—as if all the responsibility and accountability have been placed on our backs alone and the past forgotten. If we don’t try to access and preserve our memory, it means the millions dead will stay only a statistic with no face, no name, no story. The dead will be nothing".
"Als we niet proberen toegang te krijgen tot ons geheugen en het te bewaren, betekent dit dat de miljoenen doden slechts een statistiek zullen blijven zonder gezicht, geen naam, geen verhaal. De doden zullen niets zijn".
Bophana heeft een gezicht, een naam, een verhaal. Ze is alles!
