De dodencultuur in Tana Toraja Sulawesi Indonesië

Trekking in Tana Toraja

Tijdens onze trekking in Tana Toraja rusten we uit bij een kraampje in een klein dorpje. Terwijl we genieten van een kopje koffie komt er een man bij ons zitten om een praatje te maken. Dit ben ik gewend in Indonesië, iedereen is altijd super vriendelijk en belangstellend. Tijdens het gesprek staat hij op en nodigt ons allemaal uit mee te gaan naar zijn huis om te kijken naar zijn overleden vader. Er is even wat aarzeling bij ons. " Is dat niet ongepast"? "Juist niet", verzekert onze gids, "Dit is hoe het hier gaat". Welkom bij de dodencultuur in Tana Toraja.

Op bezoek bij de overleden vader

De zoon gaat ons voor op een smalle trap naar de bovenste verdieping van zijn huis. Daar ligt zijn vader. Ergens had ik nog gedachte dat vader net zou zijn overleden, maar nee, vader is al drie jaar dood. Gewikkeld in doeken zie ik een silhouet liggen in de half donkere kamer. Ik durf niet heel goed te kijken en besluit weer naar beneden te gaan. Het ongemak is geheel aan mijn kant, de zoon staat enthousiast  honderduit te vertellen naast zijn vader.

Elke dag eten en een sigaret

Elke avond wordt er eten voor hem bereid en ook zijn sigaret ontbreekt niet. Voor mij voelt dit vreemd, ik kan me niet voorstellen dat wij een overledene een brandende sigaret tussen de lippen steken. Maar mooi is het ook. Er wordt niets weggestopt van de dood en je ziet en voelt de liefde en de saamhorigheid tussen de gezinsleden.

Goed zorgen voor de overledene

De doden staan hier midden in het leven. Ze worden gekoesterd en verzorgd, want als iemand overlijdt kan het nog jaren duren voordat er genoeg geld bijeen is gebracht om een begrafenis te betalen. Tot die tijd blijft de overledene gebalsemd en opgebaard en is onderdeel van het dagelijks leven.

Tongkonan, traditionele huizen in Tana Toraja

We lopen verder door de open velden en langs de traditionele huizen, de Tongkonan. Rijen horens van koeien en andere versierselen en scherpe puntige daken in de vorm van een omgekeerde boot. De huizen weerspiegelen de culturele en sociale status van de familie die er woont.

Bijwonen van een begrafenis in Tana Toraja

Met onze groep bezoeken we de volgende dag een begrafenis, wederom een zeer indrukwekkende ervaring. Ook hier bekruipt me weer hetzelfde gevoel, onze aanwezigheid hier, is dat niet ongepast?  Hier rondlopen voelt toch een beetje als pottenkijken. Maar nee, het is alweer mijn eigen ongemak.

Hoe meer zielen hoe meer vreugd

Voor de begrafenis geldt; hoe meer zielen, hoe meer vreugd. Sterker nog. hoe meer mensen er aanwezig zijn, hoe meer aanzien de familie heeft.  De meeste begrafenissen vinden plaats in juli en augustus. De beste periode om de hele familie bij elkaar te krijgen en bovendien de tijd om de rijst te oogsten.

Muziek, dans en geslachte dieren

De begrafenis duurt vaak wel meer dan een week en is een groots gebeuren, kosten nog moeite worden gespaard om de overledene te begeleiden naar het hiernamaals. Er is muziek, er wordt gedanst en gezongen en er worden dieren geslacht. Daar moet je wel tegen kunnen. De buffels hadden we een paar daarvoor zien staan op de markt in Rantepao evenals de varkens die vastgebonden lagen op een soort stellage van bamboe. Nu liggen ze hier, in stukken.

Cadeaus voor de overledene

Alle aanwezigen zijn prachtig aangekleed en iedereen neemt cadeaus mee voor de overledene. Onze gids biedt namens de groep een paar sloffen sigaretten aan, bedoeld voor de levenden en de overledenen zoveel weet ik inmiddels.

Tau Tau poppen

Sommige overledenen worden later begraven in de rotsen, omgeven door houten poppen die waken over hun ziel. De houten poppen heten Tau Tau. 

Pop lijkt op de overledene

In de Toraja-cultuur vertegenwoordigt de pop de persoon die is overleden en ervoor zorgt dat de naam en daden van de persoon nog lang in het geheugen van de nakomelingen blijven. De pop moet zoveel mogelijk lijken op de overledene. Dit is overigens alleen weggelegd voor de zeer rijke of belangrijke mensen. Er moeten minimaal 24 buffels geslacht worden.

Verbinding tussen de overledenen en de levenden

De tau tau beelden vormen een symbolische brug tussen de gemeenschappen van de overledenen en de levenden. Het woord tau betekent “mens”, en tau tau betekent “mensen” of “standbeelden”. Deze beelden zouden zijn ontstaan in de 19e eeuw en worden dus meestal gemaakt om de status en rijkdom van de overledene uit te drukken.

Overleden baby’s in een boom

Overleden baby’s krijgen hun laatste rustplaats in een boom. De boom leeft voort, en daarmee leeft ook de baby verder in de boom. Het witte sap van de boom wordt gezien als melk: voeding voor de baby. Zo kan de ziel van het kind verder groeien, omhoog, richting de hemel. Een troostrijke gedachte bij iets dat zo verdrietig is. 

Ma’nene – als de doden weer even thuiskomen

Bij de Toraja in Zuid-Sulawesi eindigt de dood niet met de begrafenis. Eens in de paar jaar, of zelfs elk jaar, graven families hun overleden dierbaren weer op tijdens het ritueel Ma’nene. De lichamen worden voorzichtig uit hun kisten gehaald, afgestoft, en aangekleed in nieuwe kleding. Soms krijgen ze zelfs een zonnebril of een sjaal om. 

Het klinkt misschien griezelig, maar dat is het niet. Volgens onze gids Arung is de sfeer eerder vrolijk en respectvol. Families lachen, praten met hun voorouders, maken foto’s, en delen eten. Arung: “ Het is een moment waarop de doden weer even bij de levenden horen – alsof de tijd voor een dag wordt opgeheven”.

De doden blijven onderdeel van de familie

Voor de Toraja is dit geen macaber ritueel, maar een uiting van liefde en verbondenheid. De doden blijven immers deel uitmaken van de familie, ook al wonen ze tegenwoordig wat verder weg.

Lees meer over Sulawesi

Tips voor het schitterende eiland Sulawesi

Speuren naar het Sulawesi spookdiertje in natuurpark